Jovanović Biljana
BIOGRAFIJA
Biljana Jovanović je rođena 1953. godine u Beogradu, gde je i odrasla. Bila je jedno od troje dece. Majka joj je bila novinarka Borbe Olga Ćetković (udato Jovanović). U ranom detinjstvu je ostala bez majke (1955), koja je stradala u nedovoljno razjašnjenim okolnostima usled učešća u političkom sukobu vezanom za proces protiv Milovana Đilasa. Kako je imala svega dve godine kada joj je majka umrla, nije je se sećala. Odrasla je sa tetkama i babom sa očeve strane. Ova rana trauma, kao i kontroverze koje su pratile majčinu smrt, trajno su obeležile život Biljane Jovanović. O ovom događaju i uticaju koji je imao na Biljanino odrastanje, kao i književno stvaralaštvo, pisao je Dragan Lakićević (pseudonim Gordin Lakas) u knjizi Roman o Biljani.
Završila je filozofiju na Filozofskom fakultetu u Beogradu.
Bila je književnica i aktivistkinja.
Dragan Lakićević svedoči da je Biljana Jovanović već sa petnaest godina znala da će biti pisac. Debitovala je zbirkom pesama Čuvar 1977. godine, a za njom su usledili romani Pada Avala (1978), Psi i ostali (1980) i Duša, jedinica moja (1984). Autorka je i četiri drame Ulrike Majnhof (1976), Leti u goru kao ptica (1982/1983), Centralni zatvor (1990) i Soba na Bosforu (1994). Sve drame sem poslednje imale su svoja pozorišna izvođenja.
Tokom 70-ih i 80-ih godina 20. veka bila je potpisnica većine peticija za slobodu stvaralaštva i govora. Početkom 90-ih godina 20. veka Biljana Jovanović je učestvovala u antiratnim akcijama. Iz tih godina značajno svedočanstvo je knjiga prepiske Vjetar ide na jug i obrće na sjever (1994). U ovoj knjizi objavljena su pisma koja su četiri književnice (Biljana Jovanović, Rada Iveković, Radmila Lazić i Maruša Krese) razmenjivale na početku građanskog rata u Jugoslaviji boraveći u različitim gradovima (Ljubljana, Berlin, Beograd i Pariz). Prepiska obuhvata „faksirana pisama” koje su ove četiri književnice „uprkos svim blokadama” razmenjivale u periodu od početka juna 1991, do kraja novembra 1992. godine. Takođe, posthumno je izašla njena prepiska iz istog perioda sa Josipom Ostijem Non omnis moriar (1996). Bila je članica Odbora za zaštitu umetničkih sloboda od njegovog osnivanja 1982. godine, kao i predsednica prve nevladine organizacije u tadašnjoj Jugoslaviji – Odbora za zaštitu čoveka i okoline (1984). Bila je jedna od osnivačica Ujdija, Helsinškog parlamenta, Beogradskog kruga i aktivistkinja Civilnog pokreta otpora, kao i organizatorka i učesnica brojnih antiratnih akcija tokom 1991. i 1992. godine (Paljenje sveća, Referendum protiv rata, Poslednje zvono, Crni flor). Bila je pokretačica Leteće učionice – radionice (1992).
U čast Biljane Jovanović, Srpsko književno društvo je 2005. godine ustanovilo nagradu Biljana Jovanović koja se od 2006. do danas dodeljuje za najbolje književno delo u prethodnoj godini na srpskom jeziku u oblasti poezije, proze, eseja ili drame.
U Narodnom pozorištu u Beogradu 10. juna 2019. godine premijerno je izvedena predstava Jeste li za bezbednost? u režiji Anđelke Nikolić. Predstava je zasnovana na motivima istoimene priče Biljane Jovanović, knjige Vjetar ide na jug i obrće se na sjever, putopisa Dobrodošli v Dializijo D. Šalamuna i dokumentarnih snimaka.
Dragan Lakićević Lakas, prvi muž Biljane Jovanović, objavio je 2022. roman o njenom životu Roman o Biljani.
Jasmina Lukić prozu Biljane Jovanović smešta unutar dva koncepta: „proza u trapericama” (Aleksandar Flaker) i „stvarnosna proza” odnosno „proza novog stila” (Ljubiša Jeremić). Čitanje u okviru modela „proze u trapericama”, smatra Jasmina Lukić, istaklo bi generacijski identitet njenih glavnih junakinja i socijalno buntovništvo, dok bi je sa „stvarnosnom prozom” ili „prozom novog stila” povezivalo pripovedanje u prvom licu, tematizovanje svakodnevice i društvene margine, kao i korišćenje žargona (Lukić 2016, 18–19). U prozi Biljane Jovanović oblikuje se novi tip junakinje koja je obeležena socijalnim buntom sopstvene generacije i koja razvija alternativnu potkulturu kao prostor autentičnog izražavanja (Isto, 20). Međutim, posebno važnim, posebno za prva dva romana Biljane Jovanović, Jasmina Lukić ističe što ove knjige treba definisati kao pionirske primere u srpskoj književnosti novog žanra koji je prisutan u anglo-američkoj književnosti od ranih 60-ih godina prošlog veka. „Reč je o prozi koju pišu žene, uzimajući kao svoju temu karakteristično žensko iskustvo, sa jasno osvešćenom intencijom da o njemu govore na način drugačiji od socijalno poželjnog, ili barem očekivanog, izvan okvira koji tom iskustvu nameću konvencionalne kulturne uloge muškaraca i žena” (Lukić 2016, 19). Jasmina Lukić smatra da je Biljana Jovanović i u svojoj prozi i u aktivističkom delovanju artikulisala poetiku nepristajanja i pobune, koja nije bila samo generacijska, već je bila duboko rodno obeležena.
Zorica Jevremović ističe da je dramski opus Biljane Jovanović naišao na još manje pristalica nego njena proza, koja je uzburkala literarnu sredinu Beograda (Jevremović 2016, 83). Ona smatra da je ovaj „dramski opus izniman ne samo za mirnodopskobeogradsku, srpsku, već i poslednjepredrtanu jugoslovensku dramaturgiju”, te da četiri drame Biljane Jovanović „stoje na margini ovdašnje dramaturgije, kako po onome kako su plasirane scenski, tako i po pozorišnim tumačenjima njihovih dramatskih vrednosti” (Isto). Zorica Jevremović nalazi zajednički imenitelj ovim tekstovima određujući ih kao „četiri drame, četiri zatvora za jedan siže o getu: getu-državi, getu-porodici, getu-personi” (Isto, 85).
RADOVI
Zbirka poezije
Čuvar. Beograd: Književna omladina Srbije, 1977.
Romani
Pada Avala. Beograd: Prosveta, 1978. (ostala izdanja 1979, 1981, 2006, 2016, 2017)
Psi i ostali. Beograd: Prosveta, 1980. (ostala izdanja 2007, 2016, 2017)
Duša, jedinica moja. Beograd: Beogradski izdavačko-grafički zavod, 1984.
Drame
Ulricke Meinhhof (osnova za predstavu Stammheim, SKC, Beograd, 1982, reditelji Ljubiša Ristić i Nada Kokotović).
Leti u goru kao ptica (Atelje 212, Beograd, 1983, reditelj Zoran Ratković).
Centralni zatvor (Naroden teater Bitola, 1992, reditelj Vladimir Milčin).
Soba na Bosforu. ProFemina, br. 1, 1996.
Ostalo
Vjetar ide na jug i obrće na sjever. Beograd: Radio B92, 1994.
Buntovnica s razlogom. Beograd: Žene u crnom, 2016.
REFERENCE
Jevremović, Zorica. 2016. „Ram za sliku Ulrike Majnhof”. U: B. Jovanović, Buntovnica s razlogom, ur. R. Lazić, M. Urošević. Beograd: Žene u crnom, 83–90.
Lakićević Lakas, Dragan. 2021. Roman o Biljani. Podgorica: CID.
Lukić, Jasmina. 2003. „Žensko pisanje i žensko pismo u devedesetim godinama”, Sarajevske sveske, 2: 67–82.
Lukić, Jasmina. 2016. „Svemu nasuprot (energija ženske pobune)”. U: B. Jovanović, Buntovnica s razlogom, ur. R. Lazić, M. Urošević. Beograd: Žene u crnom, 17–33.
Matijević, Tijana. 2020. „Autorke na književnoj levici: od proleterske do postjugoslovenske književnosti”, Antropologija, 20, 1–2: 213–231.
Matijević, Tijana. 2020. „Biljana Jovanović, a Rebel with a Cause or: On ‘a General Revision of Your Possibilities’”, Wagadu: A Journal of Transnational Women’s & Gender Studies, 21, 1.
Petrić, Mina. 2021. „Biljana Jovanović dramatičarka”, Scena, 4, LVII: 37–49.
Petrović, Aleksandra. 2024. „Majčinsko prisustvo kao ’šansa za postojanje’ u romanima Biljane Jovanović Pada Avala i Psi i ostali”. U: Savremena proučavanja jezika i književnosti, god. XV, knj. 2. Kragujevac: Filološko-umetnički fakultet, 255–266.
Sekelj, Vojislav. 1979. „Biljana Jovanović: Pada Avala, Prosveta, Beograd 1979”, Polja, 25, 249: 34–35.
Slapšak, Svetlana. 1996. „Teatar minerala: Soba na Bosforu Biljane Jovanović”, Pro Femina, 7: 144–145.
Slapšak, Svetlana. 2023. „Čitanje Dubravke i Biljane”, Peščanik, 4.10.2023: Web.
Slapšak, Svetlana. 2023. „Poetika beznađa Biljane Jovanović”, Zeničke sveske – Časopis za društvenu fenomenologiju i kulturnu dijalogiku, 37/38: 274–305.
Šop, Ljiljana. 1996. „Dok je neznanog junaka, Avala ne sme pasti”, Pro Femina, 7: 135–138.
Veljak, Lino. 2016. „Građanski i antiratni aktivizam Biljane Jovanović”. U: B. Jovanović, Buntovnica s razlogom, ur. R. Lazić, M. Urošević. Beograd: Žene u crnom, 227–230.
Veselinović, Sonja. 2022. „Rodno situiranje u romanu Pada Avala Biljane Jovanović”. U: D. Bošković, Č. Nikolić (ur.), Srpski jezik, književnost i umetnost: Roman i grad. Kragujevac: Filološko-umetnički fakultet, 629–638.
Veselinović, Sonja. 2023. „Književnice kao antiratne aktivistkinje: prepiska Vjetar ide na jug i obrće se na sjever”. U: 52. naučni sastanak slavista u Vukove dane. Beograd: Filološki fakultet, Međunarodni slavistički centar, 303–312.
PRILOZI
- 1. Biljana Jovanović. Izbor: Web.
- 2. Biljana Jovanović. Foto Dragan Lakićević. Izvor: Web
- 3. Pada Avala. Prvo uzdanje. Izvor: Web.
- 4. Psi i ostali. Prvo izdanje. Izvor: Web.
- 5. Duša, jedinica moja. Izvor: Web.
- 6. Vjetar ide na jug i obrće na sjever. Izvor: Web.
- 7. Buntovnica s razlogom. Izvor: Web.
FOTOGRAFIJA UMETNICE
- Biljana Jovanović. Izvor: Web.
ČLAN TIMA: | Jelena Milinković |
DATUM UNOSA GRAĐE: | 27. jun 2024.. |