GORAN DESPOTOVSKI DOBITNIK NAGRADE „SAVA ŠUMANOVIĆ“

Dana 11. marta 2025. godine, sa početkom u 10.30 časova, u prostorijama Galerije Bel Art u Novom Sadu održana je sednica Žirija za dodelu Nagrade „Sava Šumanović“ za likovnu umetnost. Sednici su prisustvovale sve tri članice Žirija: Svetlana Mladenov, istoričarka umetnosti i kustoskinja, Nela Tonković, istoričarka umetnosti i kustoskinja, i Vesna Latinović, galeristkinja.

Nakon razmatranja predloga i diskusije, Žiri je doneo jednoglasnu

ODLUKU

O DODELI NAGRADE „SAVA ŠUMANOVIĆ“ ZA LIKOVNU UMETNOST
ZA 2024. GODINU

Nagrada se dodeljuje Goranu Despotovskom, multimedijalnom umetniku iz Novog Sada.

Goran Despotovski (1972) diplomirao je na Višoj školi likovnih i primenjenih umetnosti u Beogradu 1995. godine. Svoj akademski obrazovni put nastavio je na Akademiji umetnosti u Novom Sadu, gde je završio osnovne akademske studije 1999, potom magistarske studije slikarstva 2003, a zvanje doktora umetnosti u oblasti likovnih umetnosti stekao je 2018. godine. Od 2004. zaposlen je na Akademiji umetnosti u Novom Sadu, u statusu redovnog profesora od 2019. godine. Predsednik je Saveza udruženja likovnih umetnika Vojvodine od 2017. godine.  Samostalno je izlagao šezdeset i osam puta, i to u: Novom Sadu, Somboru, Pančevu, Beogradu, Smederevu, Nišu, Kraljevu, Zrenjaninu, Vršcu, Subotici, Osijeku, Ljubljani, Temišvaru, Skoplju… Učestvovao je na kolektivnim izložbama u brojnim galerijama i muzejima u Srbiji, Rumuniji, Nemačkoj, Bugarskoj, Austriji, Severnoj Makedoniji, Francuskoj, Tajvanu, Mađarskoj i Kanadi. Autor je više dugotrajnih projekata u okviru AUNS, kao i projekata pod okriljem SULUV-a.  Njegovi radovi nalaze se u javnim i privatnim zbirkama, među kojima i u kolekciji Muzeja savremene umetnosti Vojvodine, Galerije Matice srpske (Poklon-zbirka Save Stepanova), Galerije savremene likovne umetnosti Niš, Savremene galerije Zrenjanin, Savremene galerije Subotica. Dobitnik je više nagrada i priznanja u oblasti vizuelne umetnosti.

Obrazloženje

Imajući u vidu rad Gorana Despotovskog u proteklom dvogodišnjem periodu, a naročito učešće na izložbi Dunavski dijalozi 2024. O (auto)destrukciji i protiv nje, kao i samostalnu izložbu Tragovi egzistencije – Subscript III, održanu 2023. godine u Savremenoj galeriji Subotica, Žiri je pažljivo sagledao kako rekapitulaciju dosadašnjeg tematskog okvira autorove umetnosti, tako i nove pravce kretanja kojima, unutar svog autentičnog vizuelnog rečnika, Despotovski produbljuje bavljenje čovekovim izbrisanim i poništenim identitetom.

Na samim počecima svog rada, kasnih devedesetih godina 20. veka, Despotovski je nastojao da uspostavi granična mesta između dva vida slikarstva – figurativnog i primarnog, da bi potom proširio svoj medijski vokabular istražujući mogućnosti reprezentacijskih objektnih instalacija. Istrajavajući u svojoj potrazi za načinom da vizuelno kodira procese koje sam Despotovski naziva čovekovim „gubljenjem integriteta socijalnog bića i preoblikovanjem u reprodukovanu masu istovetnih neživotnih nebića“, umetnik je stvorio čitav specifičan svet čovekolikih lutaka bez lica koje, nesumnjivo, simbolišu i današnje društvene odnose, ali i ljudski hod kroz vreme u kojem su današnji društveni odnosi postali mogući. Prepoznat na našoj sceni najpre kroz taj svoj izraz, kroz opredmećena osećanja Tragova egzistencije, Goran Despotovski u različitim formama dosledno gradi tu osnovnu tematsku nit svog rada već nekoliko decenija.

Svojim snažnim prisustvom unutar različitih polja umetničkog sistema, u kojem deluje i kao umetnik i kao pedagog i kao rukovodilac profesionalne umetničke organizacije, Despotovski zapravo svedoči kako je moguće i potrebno voditi život „celokupno posvećen umetnosti“ i danas, u eri koja najčešće zahteva oštre granice opredeljenosti za samo jedan od brojnih načina bivanja u umetnosti i sa umetnošću. Upravo to prekoračivanje nametnutih granica odražava, verujemo, plamen i suštinu odjeka umetnosti Save Šumanovića u našoj umetnosti danas, čime još jednom povezuje ovog velikana našeg modernizma sa savremenim umetnicima, a ovoga puta konkretno sa radom Gorana Despotovskog.

Svetlana Mladenov
Vesna Latinović
Nela Tonković

Novi Sad, 11. mart 2025.

Umetnička karijera Gorana Despotovskog započinje na razmeđu vekova, stičući afirmaciju u okviru vojvođanskog kulturnog prostora, a kasnije regiona i sveta. Svoju vizuelnu poetiku uspeo je da izgradi  tražeći harmoniju unutar različitih konteksta: mesta, vremena, lokalnog i globalnog, intimnog i javnog. Usvojivši internacionalni umetnički diskurs i obogativši ga specifičnim duhom regiona iz koga potiče i u okviru koga deluje, Despotovski ulazi u red onih, ne tako brojnih vojvođanskih umetnika, koji svojim umetničkim konceptom prevazilaze granice ovog regiona i bez kompleksa se priključuju evropskoj i svetskoj umetničkoj porodici.

Polazeći od slikarstva kao osnovnog medija, Despotovski svoja kasnija umetnička istraživanja usmerava u pravcu iskoraka slike u prostor i njenom daljem osvajanju prostora. U njegovim novoizgrađenim ambijentima slika i prostorni umetnički predmeti u početku su ravnopravni, da bi u kasnijim nastojanjima primat preuzeli predmeti. Usvojivši nove tehnologije, umetnik ih vešto i znalački koristi. Uvodeći digitalnu fotografiju i ekransku sliku u svoja istraživanja, umetnik postiže novi kvalitet, njegovi radovi dobijaju na aktuelnosti i privlačnosti. Nikada sasvim ne napušta ljudsku figuru, koja je u njegovim slikama povremeno nestajala, da bi ustupala mesto preispitivanjima čiste likovnosti, i vraćala se, opredmećena u prostornim aranžmanima. Figura čini okosnicu i njegovih najnovijih instalacija.

Glavni protagonisti njegovih instalacija su šivene lutke koje predstavljaju svedene ljudske figure bez identifikovanih lica. Svojim instalacijama, načinom grupisanja ili raspoređivanjem segmenata, diskretnim audio efektima umetnik je ostvario aktivni dijalog sa atmosferom otuđenog društva “prigušene egzistencije” u kome strah, apatija, nezainteresovanost, umor i nemoć postaju svakodnevni čovekovi saučesnici. Njegovi radovi nose u sebi diskretnu angažovanu snagu i kritiku postojećih društvenih odnosa.

Sopstvenu poetiku gradi na ukrštanju emocionalnog i racionalnog, pri čemu blagu prednost daje osećanjima i intimnijem doživljaju sveta, u kome traganje za osobenim, ličnim prostorom postaje cilj umetnikovog angažmana. Artikulišući emocionalno u pravcu ostvarivanja prvobitne ideje, njegovi plastički koncepti odražavaju stanje društva u kome su nastali, ističući u prvi plan kulturološko-socijalni aspekt. Sve to umetnik čini sa merom, bez patosa i snažnih ekspresionističkih gestova, ali uz duboko saučestvovanje i saosećanje sa čovekom.

Ljubav za „čoveka u masi“, razumevanje njegovih problema, nastalih kao posledica bezumnog stanja u kome se on zatekao, govori o umetniku za koga je humanost bitan aspekt življenja, a kritika društva, upozorenje i javno neslaganje obaveza umetnika.

Poznato je da je sudbina pojedinca u društvu kao što je naše određena ne samo njegovim poreklom, odlukom da se društveno-politički angažuje ili ostane pasivni posmatrač, već i novim realnim odnosima u društvu. U zemlji u kojoj su prisutne permanentne političke tenzije, samovolja vlasti, gde se slavi kapital i nameće potrošački mentalitet, došlo je neminovno do urušavanja sistema vrednosti i potiskivanja humanosti i solidarnosti. Zabrinutost umetnika za sudbinu „malog čoveka“ i očuvanje njegovog mikrokosmosa prisutna je u većini instalacija Despotovskog. Umetnik se uživljava u probleme drugih, osluškuje šapat mase i u stanju je da razume njegovo suštinsko značenje, što govori o snažnoj empatiji i saosećanju umetnika, o njegovoj spremnosti da zajednički deli sudbinu drugih.

Plastički koncepti Despotovskog su ukorenjeni u kriterijumu koegzistencije, o čemu svedoči njegova potreba za podsticanjem dijaloga i davanjem aktivnije uloge posmatraču. Interaktivnost postaje suštinski važna i bez nje bi mnogi umetnikovi napori ostali nedovršeni ili nedovoljno razumljivi. Interakcija između umetnika, dela i publike, s jedne strane, geografskog mesta, vremena i prostora, s druge strane i memorije, realnosti i slutnje, s treće, čini ambijent u kome se kreću umetnička istraživanja Gorana Despotovskog.

Svetlana Mladenov