Marković Danica

Danica Marković

Marković Danica

DATUM I MESTO ROĐENJA

1. oktobar 1879, Čačak

DATUM I MESTO SMRTI

9. jul 1932, Beograd

BIOGRAFIJA

Danica Marković je bila pesnikinja i pripovedačica. Rođena je 1. oktobra 1879. godine. Otac joj je bio učitelj Joksim St. Marković, a majka domaćica Mileva Marković. Danica Marković je rođena u Čačku gde je njen otac službovao. Ubrzo nakon Daničinog rođenja porodica se seli u Beograd gde Joksim dobija novo zaposlenje, ali svega osam godina kasnije otac Danice Marković umire (1888). Ona nastavlja da živi sa majkom i mlađom sestrom Ljubicom od očeve penzije, u vrlo skromnim uslovima. Danica Marković se školovala za učiteljicu i školske 1895/96. godine završila je VI razred Više ženske škole (Kraljevska srpska viša ženska škola) u Beogradu i položila učiteljski ispit. Završetak njenog školovanja obeležen je sporom između Daničine majke i školske uprave jer je Danici zaključena četvorka iz vladanja pošto je jednom prilikom učitelju rekla „neću”. Zbog ovakve ocene Danica nije želela da preuzme svedočanstvo o položenom učiteljskom ispitu. Nakon intenzivne prepiske Mileve Marković sa Ministarstvom prosvete i upravom škole Danica ipak podiže svedočanstvo, što je bio prvi uslov kako bi mogla da dobije zaposlenje. U međuvremenu je nastavila školovanje na filozofskom odseku Velike škole u Beogradu, međutim, zbog oskudice u kojoj je živela sa sestrom i majkom, prekida školovanje i 1897. godine počinje da radi kao učiteljica na Vračaru u Beogradu. Od prvog zaposlenja, pa do prevremenog penzionisanja Danica Marković nikada nije bila predana, odgovorna i vredna učiteljica. Kako arhivski dokumenti i biografska istraživanja pokazuju, postojao je veliki broj pritužbi na njen rad, kako roditelja njenih učenica, tako i upravitelja škola u kojima je bila zaposlena. Takođe, zbog narušenog zdravlja još u ranoj mladosti, Danica je učestalo tražila odsustva i bolovanja, tako da se dešavalo da veći deo školske godine bude odsutna. Ovakav odnos prema poslu rezultirao je čestim premeštajima i to u sve udaljenija mesta od Beograda, najčešće u seoske sredine. „Njeno službovanje se može opisati sa malo reči: premeštaji, kazne i odsustva (…) Zahvaljujući sopstvenom nemaru, ona će se sve više udaljavati od grada primajući službe u zabačenim selima.” (Hadžić 2007, 14, 17). Bila je zaposlena u školama u Beogradu, Resniku, Rakovoj Bari, Velikoj Ivanči, Vraniću i Milinčici. Penzionisana je vrlo rano, 1910. godine.

Krajem 1904. godine Danica Marković se udaje za Momčila Tatića. On je poticao iz ugledne i imućne porodice; otac mu je bio advokat i predsednik jedne od beogradskih opština. Iako je udajom stekla materijalnu sigurnost, Danica nije napuštala učiteljski posao. U braku sa Momčilom rodila je šestoro dece, dva sina i četiri ćerke. Momčilo Tatić je kao pravnik radio u policiji i sa porodicom se često selio zbog službovanja. Iz tog razloga Danicu Prvi svetski rat zatiče u Prokuplju. Zorica Hadžić u biografiji Danice Marković navodi da je pravi razlog odlaska u Prokuplje bila Momčilova služba, a ne izbeglištvo izazvano Prvim svetskim ratom. Svoj boravak u maloj sredini Danica će tematizovati u svojoj poeziji, a posebno u pripovetkama („Doziv nečastivog”).

Prvi svetski rat provodi mahom sama, brinući se o deci, dok je Momčilo na Solunskom frontu. Takođe, tokom Topličkog ustanka (1917) Danica Marković se društveno(-politički) angažovala i lično je išla na pregovore sa bugarskim vođama (general Tasev) u Niš oko boljih uslova za srpsko stanovništvo na jugu Srbije. Zbog zalaganja za bolje uslove za lokalno stanovništvo Danica je bila pod prismotrom bugarske vojske. Nakon što je ustanak ugušen ova prismotra i praćenje rezultirali su zatvorom i smrtnom osudom. Spašena je zahvaljujući urgencijama Ivana Vazova, bugarskog pesnika, sa kojim je imala ličnu prepisku. O događajima iz Topličkog ustanka Danica Marković je objavila zapise Utisci iz bune u Toplici (5 delova) u Politici 1929. godine. Tokom boravka u Prokuplju umire joj sin Slobodan (1917). I pored različitih urgencija Danica Marković ostaje u Prokuplju do kraja Prvog svetskog rata i nakon njegovog završetka. Nekoliko godina nakon rata, vraća se sa decom u Beograd, gde će živeti izuzetno teško, u bolesti i siromaštvu, sve do smrti.

U posleratnim godinama privatna situacija Danice Marković postaje veoma složena. Njen brak sa Momčilom je bio u ozbiljnoj krizi koja je rezultirala razvodom (1926), odnosno time da ju je muž napustio i ostavio u izrazitoj nemaštini sa maloletnom decom. Tih godina umiru joj i dve ćerke (Milica i Ljubica). Rastanku sa mužem je prethodila i teška faza Momčilovog alkoholizma. On je ubrzo nakon napuštanja Danice i života sa drugom ženom skončao tako što je u alkoholisanom stanju umro od smrzavanja. Takođe, nekadašnji imetak porodice Tatić postao je sve manji te se Danica opet obrela u siromaštvu, a od šestoro dece koliko je rodila u braku sa Momčilom sahranila je troje. Od preostale dece samo će ćerka Marica (1909–1977) doživeti starost, sin Petar (1915–1933) izvršio je samoubistvo godinu dana nakon Daničine smrti zbog nesrećne ljubavi, ćerka Anđelija (1912–1934) je umrla u 22. godini usled komplikacija nakon operacije slepog creva. Tokom čitavog života Danicu je pratila neizlečiva bolest pluća zbog koje će na kraju i skončati. Umrla je od tuberkuloze 9. jula 1932. godine na klinici doktora Antića u Beogradu. Poslednje dane života provela je kao sekretar opštinskih novina. Sahranjena je na Novom groblju. Na sahrani nije govorio niko, ali su pokopu prisustvovali Isidora Sekulić, Ksenija Atanasijević, Niko Bartulović, Velimir Živojinović, Svetislav Stefanović i drugi. O smrti Danice Marković izvestila je tadašnja štampa, a Ksenija Atanasijević je u časopisu Ženski pokret (br. 7/8, jul 1932) objavila nekrolog. Grobno mesto Danice Marković nije obeleženo. Njena zaostavština je uništena tokom bombardovanja Beograda 1944. godine, kada je pogođen deo kuće u kojoj je živela Daničina ćerka Marica, koja je čuvala rukopise, fotografije i pisma svoje majke.

Tokom teškog života ispunjenog bolešću, oskudicom i smrću, Danica je pisala poeziju, ali i prozu u manjoj meri. Prve pesme je objavila 1900. godine u časopisu Zvezda Janka Veselinovića (neke od njih je potpisala pseudonimom Zvezdanka). Presudno za njenu književnu karijeru bilo je poznanstvo sa Simom Pandurovićem koga je upoznala posredstvom zajedničkog prijatelja tokom službovanja u školi u Resniku (1902–1903). Zahvaljujući njemu počinje da objavljuje u časopisu Pokret, a zatim u Književnoj nedelji. Dve godine nakon upoznavanja sa Simom Pandurovićem štampa i svoju prvu zbirku Trenuci (25 pesmama, 1904, samizdat), koja je bila propraćena pozitivnim kritikama u najznačajnijim časopisima tog vremena. Poezija Danice Marković je bila veoma dobro primljena o čemu svedoče i činjenice da je bila jedina žena zastupljena u Antologiji novije srpske lirike Bogdana Popovića (1911) i jedna od svega pet žena čije je stvaralaštvo predstavljeno u Istoriji nove srpske književnosti Jovana Skerlića (1912). Nakon pauze u književnom stvaralaštvu u godinama oko Prvog svetskog rata, tokom dvadesetih godina XX veka Danica Marković intenzivno piše. Srpska književna zadruga štampa zbirku Trenuci i raspoloženja (112 pesama, 1928). Reč je o preštampanoj predratnoj zbirci Trenuci i novim pesmama. Predgovor za ovo izdanje napisao je Velimir Živojinović, a Danica će o svom trošku revidirano izdanje ove zbirke štampati dve godine kasnije (1930). Dobitnica je nekoliko nagrada za književni rad: Orden Sv. Save V reda (1910), Nagrada Srpske kraljevske akademije iz Fonda Ljubomira M. Mihajlovića (1928), čime je postala prva žena među književnicima koju je nagradila Akademija. Sarađivala je sa brojnim književnim časopisima (Bosanska vila, Letopis Matice srpske, Srpski književni glasnik, Misao), ali i sa dnevnim novima (Politika) gde je objavljivala pripovetke i zapise o Topličkom ustanku. Njen položaj u časopisu Misao sa kojim je najintenzivnije sarađivala tokom 20-ih godina XX veka, a koji su uređivali Sima Pandurović i Velimir Živojinović, prepoznat je kao povlašćen jer su njene pesme najčešće štampane kao prvi prilozi u brojevima (Vujnović 2007: 179–180, Milinković 2022: 251–252).

Zahvaljujući Gradskoj biblioteci „Vladislav Petković Dis“ u Čačku, rodnom gradu Danice Marković, njeno stvaralaštvo je relativno obrađeno. Urađena je bibliografja njenih radova (Milica Baković), kao i hronologija njenog života i rada (Marija Orbović), prvi put su prikupljene pripovetke i objavljene u okviru jedne knjige, Kupačica i zmija (2003), objavljene su sabrane pesme Istorija jednog osećanja (2006) i priređen je u saradnji sa Institutom za književnost i umetnost u Beogradu naučni skup o njenom stvaralaštvu (Čačak, maj 2006) koji je rezultirao zbornikom Trenuci Danice Marković (ur. Slobodanka Peković, 2007). Pre ovih pregnuća čačanske biblioteke, pesnikinja Ljiljana Đurđić je 1989. godine priredila pesme Danice Marković u savremenom izdanju pod naslovom Pesme o alhemijskom pokušaju. Takođe, 2007. godine Zorica Hadžić je objavila monografiju posvećenu životu i radu Danice Marković Istorija jedne samoće (Novi Sad: Akademska knjiga), dok je 2015. godine Branka Radovanović objavila knjigu o Daničinom životu Danica, oči pune zvezda, ruke pune trnja (Beograd: Službeni glasnik).

Danica Marković је centralna pesnikinja srpskog modernizma u čijoj se poeziji predratno parnasovsko iskustvo moderne sustiče sa zrelim modernističkim izrazom 20-ih i 30-ih godina XX veka. Takođe, njena poezija je ginocentrična, u njoj se promišlja žensko iskustvo i kroz nju se artikuliše otvorena pobuna protiv tradicionalističkog-patrijarhalnog morala. To se posebno očituje u stihovima kojima se izražavaju erotska osećanja i u onima kojima se slika bračni život, dok su centralne teme njene poezije: ljubav prema muškarcu, problem starenja, osećanje otuđenosti i usamljenosti, kosmički motivi (Milinković 2022: 279, 283). Ona je uspela da na osnovu sopstvenog životnog iskustva, koje je bilo obeleženo lošim brakom, bolešću, siromaštvom i tragičnom smrću dece, ali i društvenim okolnostima u kojima je stvarala, promisli ženskost i da prva u srpskoj književnosti ispiše poeziju koja „u potpunosti artikuliše probleme pola, prikazavši jasnu vezu između (ženskog) tela i teksta, između seksualnosti i pisanja, između biografije i (ženske) ekspresije” (Koh 2012, 234). Eksplicitnijom tematizacijom erotskih osećanja, strasti i žudnje, kao i otvorenim govorom o braku, a uz to i polemičkim odnosom prema muškim predstavama i reprezentacijama žena, napravila je značajan pomak od „srpske devojke” i teme sentimentalne ljubavi romantizma (Milinković 2022, 282). Pevajući isključivo o ženskom iskustvu i postavljajući ženu u središte svoje lirike upisala je ženskost u modernističku srpsku poeziju (Isto, 286).

RADOVI

Trenuci. Beograd: autorsko izdanje. 1904.

Trenuci i raspoloženja. Beograd: Srpska književna zadruga. 1928.

Trenuci i raspoloženja. Beograd: autorsko izdanje. 1930.

Pesme o alhemijskom pokušaju. Gornji Milanovac: Dečje novine. 1989.

Kupačica i zmija. Čačak: Gradska biblioteka „Vladislav Petković Dis”. 2003.

Istorija jednog osećanja: sabrane pesme. Beograd; Čačak: Narodna knjiga, Alfa; Gradska biblioteka „Vladislav Petković”. 2006.

REFERENCE

Dušanić, Dunja. 2012. „’Rat je bio najviša škola moja, a nesumnjivo i opšta’: Prvi svetski rat u delu Danice Marković“. Knjiženstvo 2 (2): Web.

Đurić, Dubravka. 2011. „Izvođenje novog teorijskog okvira za čitanje poezije Danice Marković u diskursima srpske istorije književnosti“. Knjiženstvo 1 (1): Web.

Hadžić, Zorica. 2007. Istorija jedne samoće: poezija i proza Danice Marković. Novi Sad: Akademska knjiga.

Kalinić, Snežana. 2011. „Nečiste žudi“, „minule cveti“ i „sklopljeni Verlen“: intimistički elementi poezije Danice Marković. Knjiženstvo 1 (1): Web.

Koh, Magdalena. 2012. …kada sazremo kao kultura…: stvaralaštvo srpskih spisateljica na početku XX veka: (kanon – žanr – rod). Beograd: Službeni glasnik.

Konstantinović, Radomir. 1983. „Danica Marković”. Biće i jezik u iskustvu pesnika srpske kulture dvadesetog veka 5, 161–208. Beograd, Novi Sad: Prosveta, Rad, Matica srpska.

Peković, Slobodanka (ur). Trenuci Danice Marković. 2007. Beograd, Čačak: Institut za književnost i umetnost, Gradska biblioteka „Vladislav Petković Dis”.

Radovanović, Branka. 2015. Danica, oči pune zvezda, ruke pune trnja. Beograd: Službeni glasnik.

Vujnović, Stanislava. 2007. „Danica Marković i krug spisateljica u časopisu Misao”. U: Slobodanka Peković (ur.), Trenuci Danice Marković, 179–192. Beograd, Čačak: Institut za književnost i umetnost, Gradska biblioteka „Vladislav Petković Dis”.