Kovačević Vidosava
BIOGRAFIJA
Vidosava Kovačević pripada prvim generacijama srpskih slikarki. Nažalost, njeno ime s vremenom je palo u zaborav, kako zbog kratkog života, tako i zbog relativno slabog izučavanja opusa srpskih slikarki pionirki u okvirima nacionalne istorije umetnosti. Ovu nepravdu ispravili su gospodin Pavle Beljanski, srpski diplomata i kolekcionar jugoslovenske predratne i međuratne umetnosti, kao i istoričarka umetnosti Vera Jovanović koja je pisala o Vidosavi Kovačević, baš kao i o drugim skrajnutim i slabo vidljivim slikarkama rane srpske moderne. Prema navodima stručnjaka iz Spomen-zbirke Pavla Beljanskog, Milica Rakić, sestra ranopreminule slikarke Vidosave i supruga književnika i pesnika Milana Rakića, pokazala je njena dela Beljanskom koji je u njima video sofisticirani slikarski rukopis i odlučio je da ih uvrsti u svoju zbirku (Monografija Spomen-zbirka Pavla Beljanskog 2009: 424).
Vidosava Kovačević rođena je 1889. u uglednoj beogradskoj porodici i bila je jedno od šestoro dece. Njen otac bio je Ljubomir Kovačević, a majka Draginja, Draga. Otac je bio istoričar, pionir arhivistike na našim prostorima, autor zamašne nedovršene studije Istorija Srba, ministar u jednoj od devetnaest vlada ćudljivog monarha Aleksandra Obrenovića. Sina i svih pet njegovih kćeri krstio je Stojan Novaković, predsednik Srpske akademije nauke i jedan od najznamenitijih srpskih intelektualaca prošlog veka (Lazović 2000). Vidosava je od 1899. do 1905. godine pohađala Devojačku školu gde ju je crtanju učio Rista Vukanović, da bi zatim slikarsko usavršavanje nastavila na Umetničko-zanatskoj školi u Beogradu, od 1905. godine koju su zajedno vodili Beta i Rista Vukanović. U narednih nekoliko godina savladala je osnove crtanja, slikanja, veza, a predavali su joj najugledniji nacionalni slikari toga vremena: Marko Murat, bračni par Vukanović, Dragutin Inkiostri Medenjak, Đorđe Jovanović. U Beogradu je najčešće slikala predele, odvajajući se postepeno od realizma i akademizma i oslobađajući svoj potez, usaglašavajući ga sa modernističkim shvatanjem slike. Iako se jedno vreme družila sa slikarima tzv. Savinačke grupe, okupljenim oko Koste Miličevića na platou ispred današnjeg hrama Sv. Save, Vidosava Kovačević je odlučila da napusti Beograd i zajedno sa svojom prijateljicom i slikarkom Anom Marinković ode na usavršavanje u Pariz: prvobitno u privatnu školu Žilijen, a zatim i na Akademiju lepih umetnosti. Zahvaljujući obrazovanju u Beogradu i Parizu, Vidosava Kovačević za relativno kratko vreme prešla je put od akademizma, preko secesije i plenerizma, stižući do impresionizma i ekspresivne upotrebe boja, naglašenog gesta i snage. Njen kratki, pregnantni opus mogao bi se podeliti u dve faze: Beogradska, prva faza odgovara njenom školovanju na Umetničko-zanatskoj školi kada je u potpunosti savladala pouke akademizma, radeći dela u raznorodnim tehnikama i koncentrišući se na portretno slikarstvo, koje je razvijala na sebi svojstven način, postavljajući svetlo tretiranu fizionomiju lica modela na tamnoj, neizdiferenciranoj pozadini. Već i pri kraju svog školovanja ona dokazuje da ne želi da ostane slikar realista i akademac, hrabro prelazeći na slobodniji gest i razigraniji potez u duhu modernizma.
Drugu fazu stvaralaštva čine dela nastala neposredno nakon završetka školovanja, kao i ona realizovana u Parizu. Ova faza traje svega dve godine, 1911–1912, i razvija se u smeru oslobađanja slikarskog rukopisa, uvođenja svetlijeg intenzivnijeg kolorita i gesta kao ključnog nosioca ličnog stila. Tada je naslikala i najpoznatija dela: Studija za portret, Banaćanin, Predeo sa mostom, Plaža, Glava devojčice. Nagli uzlet stvaralaštva Vidosave Kovačević prekinuo je niz nemilih događaja, dok je bila u Francuskoj: 1912. godine poginuo joj je brat Vladeta, a ona se prilikom putovanja za Pariz razbolela od gripa u Gatoriju, na francusko-španskoj granici, od kojeg je otišla da se oporavi u sunčanoj Nici. Po povratku u Beograd, septembra 1913. godine iznenada je preminula od galopirajuće leukemije koja je odnela i život njene sestre Jele.
Vidosava Kovačević spada u red prvih srpskih slikarki. Umetnica je koja je među prvima sa ovih prostora upisala Akademiju lepih umetnosti u Parizu, a na prijemnom ispitu od 120 kandidata zauzela je visoko osmo mesto. Za života nije samostalno izlagala, ali je svoja dela prikazivala u javnosti na godišnjim izložbama Umetničko-zanatske škole u Beogradu, 1908–1911, a zatim su njena dela uvrštena i u selekciju izloženih radova Udruženja ratnih slikara i vajara 1912–1918, upriličene 1940. godine u Beogradu. Retrospektivne izložbe organizovane su joj 1988. u Narodnom muzeju u Valjevu; 2000. u Spomen-zbirci Pavla Beljanskog, kao i 2011. u Narodnom muzeju u Zrenjaninu. Njena dela bila su izlagana i 2022. i 2023. u okviru projekta Heroine, Spomen-zbirke Pavla Beljanskog, kako u Novom Sadu, tako i u Galeriji Doma vojske u Beogradu.
RADOVI
Najznačajnija dela Vidosave Kovačević čuvaju se u Narodnom muzeju u Beogradu, Spomen-zbirci Pavla Beljanskog u Novom Sadu, Galeriji Matice srpske u Novom Sadu, Muzeju grada Beograda. S obzirom da je broj izložbi na kojima je učestvovala relativno skroman, ovde navodimo neka od njenih najznačajnijih umetničkih dela:
Friz pauna (1907/8, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog)
Dvor u Topčideru (1908, Muzej grada Beograda)
Glava devojke (1909, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog)
Ženski portret (1909, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog)
Studija starice (1910, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog)
Devojka u enterijeru (1910, Muzej grada Beograda)
Portret seljaka sa šajkačom (1910, Muzej grada Beograda)
Portret ciganke (1910, Muzej grada Beograda)
Mlada žena s crnim velom (1910, Narodni muzej u Beogradu)
Portret starice u crnom (1910, Narodni muzej u Beogradu)
Portret mlade žene u plavom (1910, Narodni muzej u Beogradu)
Mrtva priroda (1911, Narodni muzej u Beogradu)
Banaćanin (1911, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog)
Krovovi (1911, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog)
Pejzaž (1911, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog)
Portret devojke (1911, Umetnička galerija „Nadežda Petrović”)
Portret dečaka (1911, Umetnička galerija „Nadežda Petrović”)
Portret starca (1911, Narodni muzej u Valjevu)
Portret Milana Rakića (1911, Galerija Matice srpske)
Glava devojčice (1912, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog)
Plaža (1912, Narodni muzej u Beogradu)
Predeo sa mostom (1912, Narodni muzej u Beogradu)
REFERENCE
Jovanović, Vera. 2016. Vidosava Kovačević i Kosta Josipović : sećanja i pisma. Novi Sad: Tiski cvet.
Jovanović, Vera. 2012. Šest slikarki: Nadežda Petrović, Milica Zorić, Vidosava Kovačević, Zora Petrović, Leposava St. Pavlović, Ljubica Sokić: sećanja i pisma. Novi Sad: Tiski cvet.
Jovanović, Vera. 2010. Likovni krug Pavla Beljanskog: okolnosti i ostvarenja. Novi Sad: Tiski cvet.
Jovanov, Jasna (ur.). 2009. Monografija: Spomen-zbirka Pavla Beljanskog. Novi Sad: Spomen-zbirka Pavla Beljanskog.
Kvas, Milana (ur.). 2022. Heroine Spomen-zbirke Pavla Beljanskog. Novi Sad: Spomen-zbirka Pavla Beljanskog.
Lazić, Branko. 1988. Vidosava Kovačević : 1889–1913. Valjevo: Narodni muzej.
Simić-Milovanović, Zora. 1938. Slikarka Vidosava Kovačević: (1889–1913), separat.
OSTALO
Vidosava Kovačević, Glava devojčice, ulje na platnu, 1912.
„Glava devojčice iz 1912. godine svakako je najpoznatije delo iz slikarskog opusa Vidosave Kovačević. Na slici je prikazano nasmejano mlado lice okrenuto tri četvrtine ulevo. Devojčica je obučena u prugastu bluzu, ima crvenu ešarpu oko vrata i smeđu kapu na glavi. Po tehnici se logički nadovezuje na ranija Vidosavina dela, ali istovremeno odlazi i korak dalje. Portret je urađen debelom četkom i snažnim potezima, koji su na licu kraći i precizniji, da bi ih na odeći smenili oni duži i slobodniji. Nov je i koloristički kvalitet – snažni tonovi crvene i plave razbijaju dominantnu okerastu pozadinu bojeći sliku vedrinom. Osmeh na devojčicinom licu, anatomski veoma uspešno izveden, novina je u Vidosavinom slikarstvu, ali i srpskom slikarstvu uopšte, budući da je u to vreme iskazivanje emocija i slikanje smeha bilo još uvek prava retkost. Upravo po atmosferi koja ga razlikuje od svih prethodnih radova, ovo delo spada u najbolja ostvarenja autorke. Po načinu izvedbe i odnosu prema portretisanom, ono je sasvim blisko delima njenih savremenica, a pre svega portretu Glava Ciganke Danice Jovanović. Datovanje ovog dečijeg portreta u 1912. godinu potvrđuje ocena da „raspevanost i rafinovanost, upućuju na novi izvor”. Može se pretpostaviti da je taj novi izvor bio Pariz. Glava devojčice, bez sumnje, pripada samom vrhu Vidosavinog umetničkog stvaralaštva, dokaz je njenog slikarskog sazrevanja i predstavlja najviši domet ekspresionističke poetike u njenom opusu. Na njoj je autorka produbila svoj već ranije formirani pristup portretu, iskazan na Studiji za portret i Banaćaninu, ali je otišla i korak dalje. Moglo bi se oceniti da bi tim putem krenuo dalji razvoj njenog slikarstva da nije tako iznenada i tragično prekinut.” (Preuzeto iz Jovanov, Jasna (ur.). 2009. Monografija: Spomen-zbirka Pavla Beljanskog. Novi Sad: SPomen-zbirka Pavla Beljanskog, 138.)
Vidosava Kovačević, Glava straca, ulje na kartonu, 1911.
„Interesovanje za teme iz srbijanskog miljea – predele i portrete – koje se u srpskom slikarstvu naglašeno uočava s počecima moderne, nije zaobišlo ni Vidosavu Kovačević. Iako odrasla u gradskoj sredini, Vidosava je, verovatno podstaknuta predstavama iz obe srbijanske faze Nadežde Petrović, uradila nekoliko kompozicija sličnih tema. Tokom 1911. godine nastala su dva portreta istog modela, izrazito netipičnog za gradski milje. Ovi radovi nesumnjivo svedoče o autorkinom zanimanju za različite fizionomije i socijalne motive. Portret Glava starca iz fonda Spomen-zbirke Pavla Beljanskog naslikan je 1911. godine. Iz iste godine je i Portret starca, vlasništvo Narodnog muzeja u Valjevu, na kome je prikazan dopojasni portret starijeg čoveka s brkovima i bradom, naslonjenog sa obe ruke na štap koji drži ispred sebe. Slika Glava starca prikazuje samo glavu modela. Pozadina je zelena, odeća braonkasta a lik u anfasu osvetljen snažnim snopom svetlosti. Potez više nije uočljiv samo na pozadini i odeći, već i na svakom delu lica, na kosi, bradi i brkovima. I upravo taj potez predstavlja važan iskorak u Vidosavinom načinu slikanja – lice i dalje ostaje u središtu njene pažnje, ali na sasvim nov način: ona više ne boji crtež akcentujući svetlost, već lik modeluje potezima. Samim tim, i namaz boje postaje deblji, a slika izražajnija i modernija. Bio je ovo prvi korak u osamostaljenju slikarskog jezika Vidosave Kovačević koji će dovesti do njenih najznačajnijih slika. Takvih dela je, istina, malo, svega nekoliko, ali ona izvanredno ilustruju snagu talenta i želju da se ostvari nešto novo.” (Preuzeto iz Jovanov, Jasna (ur.). 2009. Monografija: Spomen-zbirka Pavla Beljanskog. Novi Sad: Spomen-zbirka Pavla Beljanskog, 134.)
PRILOZI
- Prilog 1. Vidosava Kovačević, Glava devojke, 1909, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog, Novi Sad
- Prilog 2. Vidosava Kovačević, Glava devojčice, 1912, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog
- Prilog 3. Vidosava Kovačević, Glava starca, 1910, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog, Novi Sad
- Prilog 4. Vidosava Kovačević, Primorski krovovi, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog, Novi Sad
- Prilog 5. Vidosava Kovačević, Šumski pejzaž, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog, Novi Sad
FOTOGRAFIJA UMETNICE
- Vidosava Kovačević, Dokumentacija SZPB, Novi Sad
PRILOZI:
ČLAN TIMA: | Dijana Metlić |
DATUM UNOSA GRAĐE: | 19. april 2024. |