Zorić Čolaković Milica

Milica Zorić rođena je u Splitu 1909. godine. Nakon preseljenja u Beograd, u ranom detinjstvu, odrasta u atmosferi kulturnog i umetničkog prosperiteta prestonice. Završava Kraljevsku umetničku školu i studije Istorije umetnosti na Filozofskom fakultetu. Usled ranog gubitka majke, odgajao ju je njen otac, Svetozar Zorić, profesor Univerziteta u Beogradu, jedan od osnivača Mašinskog odseka Tehničkog fakulteta u Beogradu. Bio je slikar, sa posebnom sklonošću ka tehnici akvarela. U Prvoj srpskoj slikarskoj školi predavao je istoriju umetnosti. Pretpostavlja se da je Milica Zorić talenat i sklonost ka slikarstvu nasledila od oca, a da je ljubav prema umetnosti razvijala zahvaljujući slikarki i fotografkinji Nadeždi Petrović. Tokom studija, Milica je pisala književne tekstove i bavila se kolekcionarenjem, kao i njen otac. Godine 1931. prvi put turberkuloza joj ozbiljnije narušava zdravlje, posle čega, zabrinuta za svoj život i sudbinu, a i možda zbog rane smrti majke, Milica piše svoj testament u dvadeset drugoj godini. Njena prva ljubavna veza sa književnikom Branimirom Ćosićem, koga je na portretu ovekovečio i čuveni srpski slikar Jovan Bijelić, preuranjeno je okončana njegovom smrću od tuberkuloze 1934. godine.

Udajom za Rodoljuba Čolakovića, seli se u Bijeljinu. Kao komunistički aktivista, Rodoljub Čolaković se sa izbijanjem rata sklanja u Srbiju, dok ustaške vlasti 22. juna 1942. godine u Bijeljini hapse Milicu i iz zatvora je vode prvo u Logore Jasenovac i Lobor, a zatim je prebacuju u Srbiju, gde je sve do oslobođenja Beograda 1944. godine, bila zatočena u Banjičkom logoru. Nakon oslobođenja Milica počinje da obnavlja svoju vezu sa umetnošću. Prvobitno slika na staklu, da bi se 1957. godine okrenula tapiseriji. Njen rad, u tadašnjoj Jugoslaviji bio je izdvojen i specifičan kako po odabranoj tehnici, tako i po izboru motiva, ali i specifičnoj simbologiji koju od samih početaka uvodi u svoje stvaralaštvo. Njeni radovi dugo su predstavljali vizuelizaciju trauma i strahova pretrpljenih tokom Drugom svetskom ratu. Istovremeno, kao brojni rani modernisti, a posebno neoprimitivisti Rusije (Ševčenko, Larionov, Gončarova), inspiraciju je tražila u slovenskoj mitologiji i folkloru. Istoričarka umetnosti, Milica Orlović Čobanov ističe da se u stvaralaštvu Milice Zorić izdvajaju mitski sadržaji, i da su u njima prisutne biblijske, feudalne i legendarne figure koje mutiraju u guštere ili antropomorfne nakaze. S tim u vezi ona naglašava da su na stvaralaštvo Milice Zorić upliv izvršile narodne priče i bajke koje je čitala u detinjstvu, a koje su uticale na prve crteže sačuvane u skicenblokovima, danas u posedu Muzeja savremene umetnosti u Beogradu i Muzeja Semberije u Bijeljini (Orlović Čobanov 2019, 27). Ova čudesna mitologija koja u izvesnim trenucima po svojoj raznolikosti i bogatstvu nalazi jedinog pandana u izvornom slikarskom svetu biblijskih bića i Ambasadora šidskog samoukog slikara i naivca, Ilije Bosilja, uočljiva je na nizu njenih dela, kao što su: Adam i Eva, Sokolar, Jedan Nemanjić, Carević na ptici, Žena iz Hirošime, Srpska knjeginja, itd. Istovremeno treba istaći da je Milica Zorić svoje tapiserije radila koristeći se dragocenim komadima narodne umetnosti, zbog čega su je posebno od oštrog suda kritike i javnog negodovanja zaštitili istoričarka umetnosti Katarina Ambrozić i Oto Bihalji Merin koji je uočio da postupak Zorićeve vodi ka spasavanju od zaborava upravo onih komada koji pripadaju patrijarhalnom svetu seljačke bezimenosti.

Uočavajući nekoliko faza u bogatom opusu Milice Zorić, Orlović Čobanov ističe da su suštinske promene nastupile nakon 1970. godine kada pod uticajem novih medija umetnica razvija i osamostaljuje tapiseriju: odvajajući se od veza kao njene uže specijalnosti, Zorić se opredelila za tanku tapiseriju. Tada eksperimentiše sa modernim i rustičnim fakturama, uvodi pravougaonu formu i stvara oblike koji podsećaju na crkvene ripide što se uočava na delima Katedrala II i Žeđ (Orlović Čobanov 2019, 30). Seoski anđeo iz 1970. godine predstavlja iskorak Milice Zorić u svet „tkane” skulpture. Zapravo na žičanu osnovu postavlja se ukrojeni vez kako bi se pružili obrisi lica i tela, kosa je urađena od vunice dok su raširene ruke bile prerivene tkaninom (Ibid, 31). Radovi Milice Zorić, jedinstveni kako na našem tako i u čitavom evropskom umetničkom prostoru, „jedinstven su izraz strastvene angažovanosti, njene lične ispovesti, intimne fizionomije misli i osećanja u kome ona otkriva poetsku viziju savremenog sveta”. (Ibid, 32).

Stvaralački rad Milice Zorić je trajao gotovo dvadeset godina, tokom kojih su njene tapiserije izlagane na oko petnaest samostalnih i četrdeset kolektivnih izložbi u zemlji i inostranstvu. Dobitnica je i nekoliko priznanja, među njima je i nagrada Oktobarskog salona 1971. godine. Sedamnaest tapiserija Milice Zorić Čolaković deo su Legata koji su ona i Rodoljub Čolaković zaveštali Muzeju Semberije u Bijeljini. Njihov legat se nalazi u sklopu Muzeja savremene umetnosti u Ulici Teodora Drajzera na Dedinju, u modernističkom zdanju koji su Rodoljub Čolaković i Milica zaveštali Beogradu. Legat je otvoren 1980. godine i čuva zbirku od 92 dela najpoznatijih jugoslovenskih umetnika (Nadežde Petrović, Petra Dobrovića, Marka Čelebonovića, Milana Konjovića, Zore Petrović, Petra Lubarda, Nedeljka Gvozdenovića i drugih), kolekciju stilskog nameštaja, skupocene orijentalne tepihe i raznovrsne predmete od porcelana i stakla. Sudbina Legata na Dedinju bila je podložna mutnim vremenima kriznih devedesetih godina u Srbiji i Beogradu. Bespravno oduzet od MSUB i dodeljen zakupcu, biznismenu, profesionalnom kockaru i bokseru crnogorskog porekla, Darku Ašaninu koji je u zgradi napravio restoran poluzatvorenog tipa sa kockarnicom „Koloseum”, Legat nije funkcionisao kao ustanova kulture i galerija, sve do tragičnog kraja Ašanina 1998, a zatim i dok se nakon dužeg sudskog spora nije vratio u ruke vlasnika, Muzeja savremene umetnosti, 2006. godine. Iznova je otvoren 11. oktobra 2010. godine izložbom grafičkog dizajnera Boruta Vilda, Kada govorimo o ljubavi. Od tada, Legat je ponovo aktivan kao ravnopravni izložbeni prostor MSUB, u kome se organizuju brojne važne i zapažene izložbe savremene umetnosti ili postavke iz stalnog fonda muzeja.

Milica Zorić preminula je u Beogradu 1989. godine.

„Јedna od začetnica tapiserije kao autohtone likovne discipline na tlu bivše Jugoslavije, Milica Zorić u drugoj polovini dvadesetog veka ostvaruje originalan tapiserijski izraz. Na formiranje njene kreativnosti znatno je uticalo umetničko nasleđe porodice Nadežde i Rastka Petrovića, kao i njenog oca Svetozara Zorića, slikara i kolekcionara. U Beogradu pred Drugi svetski rat započinje studije slikarstva i istorije umetnosti, a njena interesovanja se orijentišu ka revolucionarnoj ideologiji. Predratne godine provodi mahom kao ilegalka u Beogradu, Pragu i Parizu, a ratne u koncentracionim logorima u Jasenovcu, Loborgradu i na Banjici. Tek od 1953, u zrelim godinama, počinje da se otkriva najpre književnim radom i slikanjem na staklu, a od 1957. godine – aktivno i posvećeno – tapiserijom kao stvaralačkim činom, podstaknuta unutrašnjim impulsom i renesansom tapiserije u Evropi, koju krajem tridesetih godina prošlog veka pokreće francuski slikar Žan Lirsa (Jean Lurçat). Okosnicu i konstantu njenog bogatog opusa, autentičnog i nezavisnog od tradicionalnog poimanja ovog medija, čini sugestivno naglašavanje čoveka, njegove naravi, stanja i sudbine, uslovljenih različitim podsticajima. U tom kontekstu, od velikog je značaja i, za tapiseriju nesvakidašnja, ikonografija kojom stvara svoje prizore, nastala suočavanjem Milice Zorić sa sopstvenim emocijama i sećanjima, a takva ikonografija je i vodilja u tumačenju njene umetnosti – simbolične, nadrealne i dramatično-narativne u ideji, a ekspresivne i arhaično-naivne u izrazu.

Tematsko-motivska opredeljenost je u sinergističkoj vezi s korišćenim tehnikama i materijalima: bilo da se radi o ostvarenjima građenim vezom i apliciranjem kolažiranih fragmenata narodnog veza i tkanja (kraj pedesetih i šezdesete) ili goblenskim tkanjem na vertikalnom razboju, kada gotovo potpuno iščezava figuracija, a sama tapiserija postaje entitet strukturi rane prepletene niti (prva polovina sedamdesetih, obeležena intenzivnom saradnjom sa „Ateljeom 61”). Milica Zorić je vešto koristeći preimućstva elementarnih svojstava materije poštovala neophodan dekorativni koncept tapiserije kao vizuelno-taktilnog medija” (Spomen-zbirka Pavla Beljanskog 2009, 447).

Samostalne izložbe:
1959, Beograd, Muzej primenjene umetnosti
1961, Beograd, Salon Moderne galerije
1964, Zagreb, Muzej za umjetnost i obrt
1964, Ljubljana, Mala galerija
1971, Beograd, Salon Muzeja savremene umetnosti
1973, Niš, Galerija savremene umetnosti
1982, Beograd, Muzej Savremene umetnosti
1987, Bijeljina, Umjetnička galerija
1996/97, Banjaluka, Muzej Republike srpske
2006/2007, Bijeljina, Muzej Semberije
2007, Trebinje, Muzej Hercegovine
2013, Bijeljina, Muzej Semberije
2019, Novi Sad, Spomen-zbirka Pavla Beljanskog
(podaci preuzeti iz kataloga Milice Orlović Čobanov 2019, 45)

Jovanov, Jasna (ur.). 2009. Monografija: Spomen-zbirka Pava Beljanskog. Novi Sad: SZPB.
Milica Zorić. Tapiserije. 1971. Beograd: Salon Muzeja Savremene umetnosti.
Orlović Čobanov, Milica. 2019. Tapiserije Milice Zorić: sinteza nasleđa i modernizma. Novi Sad: Spomen zbirka Pavla Beljanskog.
Protić, Miodrag B., Nebojša Bato Tomašević. 1986. Tapiserije Milice Zorić. Beograd: Jugoslovenska revija.
Teofanović, Mirjana. 2017. Tapiserija u Srbiji 1950–2000. Umetnost strukturirane niti. Beograd, Novi Sad: Muzej primenjene umetnosti, „Atelje 61”.

Dimitrijević, Milica. 2019. „Moderni simbolizam Milice Zorić.“ Politika. 13. septembar 2019.
„O legatu Čolaković“.
„O Legatu Čolaković“.
„Otvorena Galerija-Legat M. Zorić i Čolakovića“.

O tapiseriji Milice Zorić „Jedan Nemanjić”, 1958.

„Ljudi troprsti, vertikalno usađenih očiju na licima bez izraza i uvek identičnih fizionomskih osobenosti, sveprisutna su tema, motiv i ideja tapiserija Milice Zorić. Oni su dominantni akteri čije uloge nameću prepoznatljive radnje ili atributi, obično simboličnog značenja. Raskošna odežda, a još više ktitorski dostojanstvena gracija egzaltirane poze, određuje ovu figuru svakako kao visokog dostojanstvenika, ali

je tek naziv i kazivanje same autorke objašnjava kao vladara – personifikaciju dinastije Nemanjića. Umesto skiptra u ruci on drži zmiju koja, po narodnom predanju, znači mudrost, a stoji na gušteru (motiv guštera prvi put se pojavljuje upravo na ovoj tapiseriji), mitskom prastanovniku Zemlje – dakle, na Zemlji kao Vaseljeni. Očigledno da je nadahnuće našla u slovensko-vizantijskoj tradiciji poimanja sveta i čoveka, a direktno se oslanja na uzore srpskog srednjovekovnog živopisa, čime Milica Zorić problematiku ličnog postavlja kao ekvivalent nacionalnom. Dobar razlog za tipično statičnu kompoziciju ona nalazi u hijeratičnoj strogosti prikazanog lika, čiji je miran stav, čini se, pre svega nametnut inspiracijom materijalom, odnosno ograničavajućom konfiguracijom izuzetno bogato strukturiranih fragmenata

narodnog veza. Često predmet kritike teoretičara umetnosti, svojih kolega tapiserista, a najviše istoričara-etnologa upravo zbog uništavanja dela folklorne baštine, Milica Zorić je uspevala da izbegne stalnu opasnost od prevlasti atraktivnih detalja, u njenom slučaju tuđih rukotvorina, nad tapiserijom kao idejno-semantičko-plastičkom celinom.” (Monografija: Spomen-zbirka Pavla Beljanskog 2009, 390).

O tapiseriji Milice Zorić „Obešeni”, 1958.

„Narod kojega kažnjavaju silnici […] istorija koja se ponavlja u svim ratovima tema je univerzalna i bezvremena, stara koliko i istorija civilizovanog čoveka uopšte. Svesnom namerom Milice Zorić, koja je značajno uvažavala ulogu simboličkog i metaforičnog, obilje fragmenata iz naše folklorne zaostavštine smešta ovu tapiseriju na naše prostore, u vreme ratnih strahota koje je i sama preživela.

Trenutak drame završenog surovog čina jeste čest lajtmotiv na njenim tapiserijama, a upravo kroz umetnost ona se oslobađa strašnih sećanja, beleži ih i ovekovečuje. Motiv obešenih  ljudi beživotnih tela i u formalnom se smislu sasvim uklapa u obrazac organizacije tapiserijskog korpusa na ranim ostvarenjima Milice Zorić, čija je prepoznatljiva odlika upravo stabilna statičnost i frontalan tretman likova bez volumena. Čvrst okvir kompozicione celine jesu vešala koja su istovremeno (i paradoksalno) jasna aluzija na dekorativnu ulogu obavezne bordure na zapadnoevropskim uzorima. Dve figure, gotovo simetrične, sigurno pozicionirane u središte tapiserije, jedini su protagonisti ove scene, koju autorka gradi paralelnim vertikalama geometrizovanih, krajnje svedenih i stilizovanih formi. Monotonija ponavljanja istog pravca razvoja kompozicije očigledno je namerno potencirana, kako bi sva pažnja bila usmerena na važnost teme. Svakako da je u tom kontekstu sasvim jasna, stoga i opravdana, opominjuća simbolika dominantnih partija jarko crvene boje na kostimima i licima aktera.” (Monografija: Spomen-zbirka Pavla Beljanskog 2009, 394).